Voor de lezer die ervaring heeft met opstellingen, ken je misschien het volgende. De opstelling is neergezet en ‘er zit geen beweging in’. Lage energie, de representanten houden hun adem in en er is weinig onderling contact.
De grote vraag is, wat speelt er?
Als opsteller voel ik me soms als een detective, op speurtocht naar de waarheid. Als eerste vragen we de vragensteller wat er zoal speelt in het systeem. Soms komt een stuk waardevolle informatie naar boven wat de sleutel is naar een oplossing. Door het benoemen alleen al ontstaat er dynamiek. Maar soms ook niet.
Een andere mogelijkheid is dat er informatie of beweging komt uit het opgestelde systeem, van de representanten. Het kan vanzelf gaan, de bekende ‘Movement of the Soul’. Soms met een beetje hulp, een simpele beweging, of zeggen hoe iemand zich voelt kan soms het hele systeem in beweging zetten. Maar ook hier: soms niet, en staat de boel muurvast.
En dan wordt het lastig, én interessant. Wat doe je als opsteller? Veel opstellers, trainers en therapeuten -en dat geldt voor mij ook- hebben de neiging om te willen helpen. Een bekend fenomeen, het ‘helper syndroom’ komt in het spel. Op z’n minst willen we ‘waarde leveren’ en de vragensteller blij en gelukkig naar huis zien gaan.
Een valkuil is dan om hard te gaan werken. Dit proberen, dat proberen, misschien nog een generatie extra erbij halen, de vaderlijn, de moederlijn, dialoog zus, dialoog zo. En als dit gedreven is vanuit de Helper, dan is de kans groot dat je als opsteller faalt.
Wat is dan wel de oplossing?
Er zijn wat mij betreft drie mogelijkheden. Misschien zie je als lezer nog meer, laat het me weten. Belangrijk is dat de verantwoordelijkheid voor een oplossing bij de vragensteller ligt en dat we als opsteller niet de verantwoordelijkheid overnemen. We zijn simpelweg niet verantwoordelijk voor het leven van iemand anders, of voor het systeem van iemand anders.
De eerste mogelijkheid is: de opstelling laten staan zoals die is. Dit is wat er is. Er mist informatie over wat er aan de hand is. Of: de ernst van de situatie moet eerst verwerkt en geaccepteerd worden. Door de harde waarheid te zien, kan een spreekwoordelijke deur zich openen, wat uiteindelijk wel tot een oplossing leidt. En soms gebeurt dat in de sessie zelf.
Een tweede mogelijkheid is ‘iets’ erbij opstellen. Dat iets kan het lot zijn, of iemand of iets die belangrijk is, het geheim, of een hulpbron. Dat kan erg behulpzaam zijn en heeft soms een verbazingwekkend effect. Tegelijkertijd ben ik persoonlijk wat voorzichtig met deze optie. Het is niet duidelijk wat dat ‘iets’ is. Als duidelijk is waarvoor een representant staat, geeft dat als opsteller meer mogelijkheden om ‘gereedschappen’ toe te passen. Meestal is dan de dynamiek en uitkomst ook helderder.
Tenslotte is er nog de mogelijkheid om een aantal mogelijkheden uit te proberen en toch hard te gaan werken. Dat klinkt misschien een beetje raar, je gaat toch niet experimenteren met een opstelling? Maar de ervaring leert dat het zinvol kan zijn. Even tussendoor: Bert Hellinger noemde het doen van opstellingen vaak en expliciet ‘aan het werk gaan’.
Belangrijk is natuurlijk wel dat de verwachtingen naar de vragensteller helder zijn. Bijvoorbeeld met ‘We gaan iets uit proberen of testen’. Uiteraard kun je niet alles uit proberen. Maar de informatie van de vragensteller, de informatie uit de opstelling en wat je ziet, zouden genoeg moeten zijn om voor een aantal richtingen voor de zoektocht naar de waarheid.
En dan vraag je je misschien af wat het verschil is met de eerder beschreven valkuil van hard aan het werk te gaan. Het verschil is een houding, van verstrikt zijn als helper versus van een kleine afstand observeren en een oplossing te zoeken. Wel werken, maar niet de verantwoordelijkheid overnemen. Want uiteindelijk, en dat zijn ook woorden van Bert Hellinger, is het een oplossingsgerichte methode.